วิสตาติ วิตฺถฏา รูปาทีสุ เตภูมกธมฺเมสุ พฺยาปนวเสน วิสฏาติ ปุริมวจนเมว ตการสฺส ฏการํ กตฺวา วุตฺตํฯ วิสาลาติ วิปุลาฯ วิสกฺกตีติ ปริสกฺกติ สหติฯ รตฺโต หิ ราควตฺถุนา ปาเทน ตาลิยมาโนปิ สหติฯ โอสกฺกนํ, วิปฺผนฺทนํ วา วิสกฺกนนฺติปิ วทนฺติฯ วิสํหรตีติ ยถา ตถา กาเมสุ อานิสํสํ ทสฺเสนฺตี วิวิเธหิ อากาเรหิ เนกฺขมฺมาภิมุขปฺปวตฺติโต จิตฺตํ สํหรติ สงฺขิปติ, วิสํ วา ทุกฺขํ, ตํ หรติ อุปเนตีติ อตฺโถฯ วิสํวาทิกาติ อนิจฺจาทิํ นิจฺจาทิโต คณฺหาเปนฺตี วิสํวาทิกา โหติฯ ทุกฺขนิพฺพตฺตกสฺส กมฺมสฺส เหตุภาวโต วิสมูลา, วิสํ วา ทุกฺขทุกฺขาทิภูตา เวทนา มูลํ เอติสฺสาติ วิสมูลาฯ ทุกฺขสมุทยตฺตา วิสํ ผลํ เอติสฺสาติ วิสผลาฯ ตณฺหาย รูปาทิกสฺส ทุกฺขสฺเสว ปริโภโค โหติ, น อมตสฺสาติ สา ‘‘วิสปริโภคา’’ติ วุตฺตาฯ สพฺพตฺถ นิรุตฺติวเสน สทฺทสิทฺธิ เวทิตพฺพาฯ โย ปเนตฺถ ปธาโน อตฺโถ, ตํ ทสฺเสตุํ ปุน ‘‘วิสาลา วา ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ นิตฺติณฺโณ อุตฺติณฺโณติ อุปสคฺควเสน ปทํ วฑฺฒิตํฯ นิรวเสสโต วา ติณฺโณ นิตฺติณฺโณฯ เตน เตน มคฺเคน อุทฺธมุทฺธํ ติณฺโณ อุตฺติณฺโณฯ ยํ ปเนตฺถ อตฺถโต อวิภตฺตํ, ตํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

นิวาปสุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

6. ปาสราสิสุตฺตวณฺณนา

[272] สาธุมยนฺติ เอตฺถ สาธุ-สทฺโท อายาจนตฺโถ, น ‘‘สาธาวุโส’’ติอาทีสุ (สํ. นิ. 1.246; สุ. นิ. 182) วิย อภินนฺทนาทิอตฺโถติ อาห ‘‘อายาจนฺตา’’ติฯ เตนาห ปาฬิยํ ‘‘ลเภยฺยามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ น สกฺโกนฺติ, กสฺมา? พุทฺธา หิ ครู โหนฺติ, ปรมครู อุตฺตมํ คารวฏฺฐานํ, น ยถา ตถา อุปสงฺกมนียาฯ เตนาห ‘‘เอกจาริโก สีโห’’ติอาทิฯ

‘‘ปากฏกิริยายา’’ติ สงฺเขเปน วุตฺตํ วิวริตุํ ‘‘ยํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ภควา สพฺพกาลํ กิเมวมกาสีติ? น สพฺพกาลเมวมกาสิฯ ยทา ปน อกาสิ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ภควา ปฐมโพธิย’’นฺติอาทิ วุตฺตํฯ มนุสฺสตฺตภาเวติ อิมินา ปุริสตฺตภาวํ อุลฺลิงฺเคติฯ ธนปริจฺจาโค กโต นาม นตฺถิ ภควโต ธรมานกาเลติ อธิปฺปาโยฯ